Rozdział 1 - Prasa katolicka

Leksykon teologii pastoralnej podaje, że prasa katolicka – są to publikacje periodyczne, wydawane nie rzadziej, niż raz do roku. Charakteryzują się tym, iż są pod stałymi tytułami, opatrzone numerem bieżącym i datą. Ich zadaniem jest urabiać, umacniać i popierać opinię publiczną, zgodnie z prawem naturalnym i wskazaniami Kościoła katolickiego³.

Wspólny dla prasy katolickiej wszelkiego typu jest chrześcijański system wartości oraz propagowanie światopoglądu chrześcijańskiego. Elementem, który wyraźnie ją różnicuje jest relacja konkretnego pisma do władzy kościelnej. Prasa kościelna wydawana jest przez hierarchię kościelną i wprost podporządkowane im instytucje; jest to prasa, która ma asystenta kościelnego, zatwierdzonego przez władzę duchowną; redagują ją katolicy, a więc jest to wydawnictwo prasowe, które przestrzega zasad i norm życia chrześcijańskiego.

Prasę katolicką można podzielić według różnych kryteriów, m.in.:

• Ze względu na częstotliwość z jaką się ukazuje, dzieli się ją na dzienniki (ukazują się one codziennie lub przynajmniej cztery razy w tygodniu); gazety (ukazują się częściej niż raz w tygodniu, ale nie częściej niż trzy razy): czasopisma, (tygodniki, dwutygodniki, miesięczniki, dwumiesięczniki, kwartalniki, półroczniki i roczniki).
• Ze względu na zasięg dzieli się ją na prasę międzynarodową, krajową, diecezjalną oraz parafialną. Prasa katolicka obejmuje często swym zasięgiem kilka diecezji (np. metropolię), kilka parafii (np. dekanat)
• Prasa katolicka może ukazywać się również jako prasa „drugiego obiegu” – dzieje się tak w krajach, gdzie cenzuruje się ten segment rynku. Może funkcjonować jako prasa bezdebitowa (wydawana za granicą), a sprowadzana i rozpowszechniana w kraju bez oficjalnego zezwolenia władz. Ten rodzaj prasy katolickiej istniał w Polsce w okresie PRL.

Według Encyklopedii katolickiej wybrane czasopisma religijne i teologiczne, a także związane tematycznie lub usługowo z tą problematyką można podzielić na:

• archiwistyczno-kościelne („Archiva Ecclesiae”, „Archiwa Biblioteki i Muzea Kościelne”),
• diecezjalne („Przewodnik Katolicki”),
• duchowości religijnej („Posłaniec Serca Jezusowego”),
• duszpasterskie („Posłaniec”, „Nasz Dziennik”, „Rodzina Radia Maryja” „Apostolstwo Chorych”, „Nasza Arka - Miesięcznik Rodzin Katolickich”, „Szum z Nieba”, „List”, „Cuda i Łaski Boże”, „Pielgrzym Licheński”, „Zeszyty Odnowy w Duchu Świętym”, „Źródło - Tygodnik Rodzin Katolickich”, „Żyć Ewangelią”),
• dziecięce („Mały Gość Niedzielny”, „Mały Anioł Stróż”),
• filareckie („Sprawiedliwi. Biuletyn Stowarzyszenia Kultury Chrześcijańskiej”),
• filozoficzne („Analiza i Egzystencja”),
• hagiograficzne („Ojciec Pio”, „Nasza Arka - Miesięcznik Rodzin Katolickich”),
• historyczno-kościelne („Śląskie Studia Historyczno-Teologiczne”),
• homiletyczne („Homiletyka”),
• inteligenckie („Nasz Dziennik”, „L'Osservatore Romano”, „Posłaniec”),
• katechetyczne („Katecheta”),
• kapłańskie („L'Osservatore Romano”, „Ateneum Kapłańskie”),
• liturgiczne („Ruch Biblijny i Liturgiczny”),
• maryjne („Rycerz Niepokalanej”),
• misyjne („Misje dzisiaj”, „Misjonarz”),
• młodzieżowe („Anioł Stróż”),
• muzyczno-religijne („Ruah”),
• ormiańskie („Posłaniec św. Grzegorza Oświeciciela”),
• parafialne („U Świętej Rodziny”, „Wawrzyny”),
• pedagogiczne ( „Pedagogika Katolicka”),
• starokatolickie („Mariawita”, „Rodzina”),
• teologiczne („Wrocławskie Studia Teologiczne”),
• zakonne („Kamilianie”, „W Drodze”, „Rodzina Odkupiciela”, „Czas Miłosierdzia” „Głos Karmelu”, „Któż jak Bóg”, „Misjonarz”).⁴

Historia prasy katolickiej

Prasa – czyli publikacja periodyczna, heterogeniczna w treści oraz masowa w produkcji i dystrybucji, pojawiła się w XVIII wieku po wynalazku maszyny parowej i skonstruowaniu prasy drukarskiej. Na początku gazeta kompilowała wiadomości, bo nie miała zaplecza redakcyjnego. W końcu XVIII wieku wzrosło znaczenie prasy. Stany Zjednoczone Ameryki Północnej walczyły o niepodległość, w Europie toczyła się Rewolucja Francuska. Wydarzenia te spowodowały, że opinia publiczna zmobilizowała się do różnych polemik, które prezentowano na łamach gazet. W ten sposób ukształtowała się prasa polityczna, która często nawoływała zmian.

Do pierwszych wskazań Kościoła katolickiego na temat prasy należą wypowiedzi papieża Grzegorza XVI (1831-1846). 15 VIII 1832 ogłosił on encyklikę Mirari vos, w której potępił poglądy założyciela czasopisma „L’ Avenir” F. De Lamennaisa, oraz skrytykował doktrynę liberalną.

O prasie katolickiej pozytywnie wypowiedział się papież Pius IX (1846-1878) w encyklice Nostris et nobiscum (8 XII 1849). Jego list Exemplar perlibenter (20 X 1852) miał podobny charakter, przepełniony był zachwytem z powodu wydawania od 1850 przez jezuitów we Włoszech pisma „La Civitta Cattolica”. Tytuł ten do 21 I 1861 był nieoficjalnym organem Stolicy Apostolskiej. Wtedy po raz pierwszy ukazało się czasopismo „L’ Osservatore Romano” stało się oficjalnym pismem watykańskim. Wówczas określono również jego zadania, którymi było: demaskowanie i odpieranie fałszywych opinii i oszczerstw, podawanie do publicznej wiadomości faktów z życia Kościoła, przypominanie zasad nauki katolickiej, pouczanie o powinnościach względem ojczyzny, pobudzanie czci dla papieża, a także ukazywanie i objaśnianie ile uwagi dykasteria papieskie poświęcają sztuce, literaturze, nauce, a także wynalazkom.

W 1865 roku zaczął ukazywać się miesięcznik „Acta Sanctae Sedis” (ASS). W czasopiśmie znajdowały się w ważniejsze dokumenty papieskie jak również urzędów Kurii Rzymskiej. Pius X dekretem z 23 IV 1904 r nadał ASS charakter organu urzędowego Stolicy Apostolskiej. Miesięcznik ten przestał wychodzić w 1908 roku. W styczniu 1909 r pojawił się pierwszy numer „Acta Apostolicae Sedis” (ASS), które rok wcześniej zostały powołane przez papieża Piusa X konstytucją Promulgandi Pontyficias Constiuciones (29 XI 1908). Do czasów obecnych jest to oficjalne czasopismo Stolicy Apostolskiej, w którym publikowane są dokumenty papieskie, wypowiedzi urzędowe Kurii Rzymskiej, a także informacje o działalności Stolicy Apostolskiej.

Pius XI (1922-1939) podkreślił w encyklice Rerum omnium (26 I 1923), że prasa katolicka powinna służyć jako narzędzie do krzewienia nauki katolickiej, a św. Franciszek Salezy został ustanowiony patronem pisarzy katolickich, szczególnie zaś dziennikarzy.

Papież Pius XI jako pierwszy użył pojęć takich jak „prasa”, „opinia publiczna”. Kościół dostrzegł wtedy zapotrzebowanie na katolickie pisma dla dzieci. Apelowano wówczas, by prasa katolicka zamieszczała recenzje filmów, sztuk teatralnych, audycji radiowych.

W rozwoju prasy katolickiej ważny etap stanowiło tworzenie organizacji, które zrzeszały dziennikarzy lub popierały prasę katolicką. W 1926 powstało Międzynarodowe Biuro Dziennikarzy, a dwa lata później Komisja Dyrektorów i Wychowawców. W 1936 rozpoczęło działalność Stowarzyszenie Agencji Prasowych. W tym samym roku, powołana została do istnienia Międzynarodowa Unia Prasy Katolickiej (UCIP). W Rzymie została zorganizowana wystawa Prasy Katolickiej, a jej głównym zadaniem było przedstawienie znaczenie czytelnictwa prasy katolickiej w duszpasterstwie.

W okresie pontyfikatu papieża Pawła VI (1963-1978) pojawiły się liczne wypowiedzi dotyczące środków społecznego przekazu. Przełomem stało się ogłoszenie soborowego dekretu o środkach społecznego przekazywania myśli Inter mirifica a także powołanie 2 IV 1963r. Papieskiej Komisji Środków Społecznego Przekazu. Papież Paweł VI zatwierdził także doroczny Światowy Dzień Środków Społecznego Przekazu, który jest obchodzony w Kościele od 1967, w niedzielę po Wniebowstąpieniu; w Polsce od 1975 roku w trzecią niedzielę września. Tego dnia wierni powinni modlić się w intencji ludzi, którzy pracują w mediach. Od 7 V 1967 r. co roku ogłaszane jest orędzie papieża na Światowy Dzień Środków Społecznego Przekazu. Instrukcja pastoralna Communio et progessio (23 V 1923) zaznaczyła potrzebę wykorzystania prasy katolickiej w duszpasterstwie.

Nauczanie Kościoła na temat prasy katolickiej w okresie od pontyfikatu Grzegorza XVI do Jana Pawła II ewoluowało od postawy apologetyczno – moralizatorskiej do coraz większego otwarcia się na świat środków społecznego przekazu. Nie ukazał się żaden dokument, który byłby poświęcony wyłącznie prasie katolickiej. Brak syntezy pastoralnej na ten temat spowodowany jest m.in. trudnościami terminologicznymi, gdyż takie pojęcia jak: „prasa katolicka’ „dziennikarz katolicki” są rozumiane różnie w poszczególnych państwach.⁵

Prasa katolicka w Polsce

Według papieża Jana Pawła II zadaniem Kościoła, duszpasterzy i wiernych świeckich, jest popieranie rozwoju prasy katolickiej, a także powiększanie jej oddziaływania oraz zachęcanie do jej czytania w celu pogłębiania znajomości prawd wiary, nauki Kościoła oraz kultury religijnej⁶

Według II PSP (Polskiego Synodu Plenarnego), rozwój czytelnictwa prasy katolickiej stanowi ważne zadanie posługi duszpasterskiej. Duszpasterze powinni interesować się wydawaniem gazetek parafialnych, a czasopisma katolickie powinny odznaczać się wysokim poziomem merytorycznym, warsztatowym i redaktorskim. Synod zaapelował także do Kościoła w Polsce, aby zastanowił się nad możliwościami wydawania ogólnopolskiego dziennika katolickiego.

W 1989 roku stosunki Kościoła z państwem znacznie się poprawiły. Wówczas Episkopat Polski próbował stworzyć dziennik katolicki. W 1993 roku dziennik wydawany przez PAX „Słowo Powszechne” został przekształcony w „Słowo – Dziennik Katolicki”. Bazę maszynową zachowano, również większość dziennikarzy z poprzedniego tytułu nie zmieniła się. Mimo że biskupi zachęcali do czytania, jego nakład systematycznie malał. 30 IV 1997 został przekształcony w tygodnik, natomiast w czerwcu 1997 r. przestał się ukazywać z powodu kłopotów finansowych. Do tej pory nie powstała żadna gazeta katolicka, która ukazywałaby się codziennie. „Nasz Dziennik” nie pełni funkcji pisma katolickiego w ścisłym tego słowa znaczeniu.

Z inicjatywy Konferencji Episkopatu Polski 1 VII 1993 powstała Katolicka Agencja Informacyjna (KAI). Głównym jej fundatorem była Konferencja Episkopatu USA. KAI promuje Kościół w mediach świeckich jest agencją, która specjalizuje się w przekazywaniu informacji religijnych. Dostarcza wiadomości o życiu religijnym, wydarzeniach religijno – społecznych na całym świecie, ze szczególnym uwzględnieniem regionu Europy Środkowej i Wschodniej. W Polsce KAI ma swojego korespondenta prasowego w każdej diecezji. Agencja zajmuje się także systematycznym opracowaniem materiałów, które dotyczą bieżących problemów religijnych, etycznych, społecznych i gospodarczych.

W Polsce obecnie ukazuje się ponad 300 tytułów pism katolickich o zasięgu ogólnokrajowym, regionalnym, diecezjalnym oraz około 1000 periodyków parafialnych. Nakład prasy katolickiej trudno jest oszacować, gdyż wydawcy nie są chętni do udzielania takich informacji. Opierając się na danych KAI z 2000 roku nakład wszystkich tytułów prasy katolickiej wynosił około 2 miliony egzemplarzy, co stanowiło 2,5 % całego rynku prasy w Polsce.

W Polsce rynek prasy katolickiej został w znaczący sposób opanowany przez dwa tygodniki: katowickiego „Gościa Niedzielnego” i częstochowską „Niedzielę”. „Niedziela” –
- według deklaracji redakcji posiada 700 tysięcy nakładu, natomiast „Gość Niedzielny” – według danych Związku Kontroli Dystrybucji Prasy – 165 tysięcy. „Gość Niedzielny” współpracuje z 12 diecezjami, natomiast „Niedziela” z 18. Tylko niektóre diecezje rozprowadzają oba pisma – do takich zaliczyć można lubelską, warszawską oraz warszawsko-praską. Kilka diecezji zadecydowało, że będzie wydawać własny tytuł diecezjalny, np. diecezja pelplińska wydaje „Pielgrzyma”, natomiast diecezja gdańska „Gwiazdę Morza”.

Krakowska fundacja Źródło podjęła próbę tworzenia lokalnego konsorcjum, w którym spotykają się krakowskie grupy obrony życia. W 1992 roku powstał „Tygodnik Rodzin Katolickich Źródło”, jego nakład wynosi 46 tysięcy egzemplarzy i posiada cztery wkładki diecezjalne. Fundacja tego czasopisma wydaje także ze spółką wydawniczą AZ „Wychowawcę” – miesięcznik dla nauczycieli. W 1995 roku powstał dwutygodnik dla młodzieży „Droga”, który jest wydawany przez Stowarzyszenie Nasza Przyszłość, a jego nakład liczy 24 tys. egzemplarzy. Poza tym ukazują się tygodnik dla najmłodszych dzieci „Jaś” w nakładzie 30 tys. a dla starszych dzieci „Dominik”.

W Polsce zachodniej wychodzi poznański „Przewodnik Katolicki” (38 tys. egz.). Krakowski „Tygodnik Powszechny” uważany jest za ważne pismo opiniotwórcze wydawane poza Warszawą. Na progu lat dziewięćdziesiątych przeżył kryzys, wskutek czego zmniejszył się jego nakład ze 100 tys. do 40 tys. egzemplarzy.

W ostatnich latach rozwija się w Polsce bardzo dynamicznie prasa parafialna. Ogromną jej zaletą jest to, iż zakorzeniła się ona w środowisku lokalnym. Gazetki parafialne utrzymują się ze sprzedaży, a także ofiar wiernych czy dotacji od sponsorów. Głównymi celami prasy parafialnej są: ewangelizacja środowiska, informacje na temat spraw bieżących dotyczących społeczności lokalnych a także integracja społeczeństwa.

Wśród miesięczników o zasięgu ogólnopolskim największy nakład posiada franciszkański „Rycerz Niepokalanej” (206 tys. egz.). Ukazuje się on również w wersji dla dzieci jako „Mały Rycerzyk Niepokalanej”. Drugie miejsce zajmuje miesięcznik „Rodzina Radia Maryja”, który został założony w 1996 roku, a jego nakład wynosi ok. 100 tys. egz. Popularność Radia Maryja sprawia, iż miesięcznik ten szybko się rozwija, jego kolportaż opiera się głównie na ogólnopolskiej sieci kół Rodziny Radia Maryja⁷.

Prócz tego w Polsce ukazują się miesięczniki „Znak” wydawany w Krakowie, „Więź” wychodząca w Warszawie, czy też „W Drodze”, który ma redakcję w Poznaniu. Nakłady tych czasopism wynoszą 3-6 tys. egz. co stanowi średnią europejską dla tego typu wydawnictw. „Znak” przedstawia najświeższe myśli chrześcijańskie, jest uważane za jedno z najlepszych pism w Europie. Oficjalne pismo Stolicy Apostolskiej, miesięcznik „L’ Osservatore Romano” w wersji polskiej jest wydawany w nakładzie 42 tys. egz.

Różne periodyki wydają także stowarzyszenia, ruchy czy też wspólnoty kościelne działające w Polsce. Miesięcznik „List”, który wywodzi się z Ruchu Odnowy w Duchu Świętym ukazuje się w nakładzie 15 tys. egz., rozprowadzany jest głównie przez członków wspólnoty. Wspólnota Emmanuel wydaje pismo „Jezus Żyje”, ruch Focolari – „Nowe Miasto”, a ruch osób niepełnosprawnych Wiara i Światło „Światło i Cienie”. Czasopisma te mają niski nakład – średnio 3 tys. egz., natomiast ich znaczenie formacyjne jest bardzo duże dla członków poszczególnych wspólnot. Wśród ogólnopolskich kwartalników dla młodzieży ważne miejsce zajmuje krakowski „eSPe” oraz magazyn muzyczny „Ruah”, który ukazuje się wraz z płytą CD promującą nowości muzyki chrześcijańskiej.

Czytelnictwo prasy katolickiej zależy również od jej dystrybucji. Największe ogólnopolskie tygodniki katolickie 20% nakładu rozprowadzają przez Ruch. Poza tym zbudowały one sieć kolportażu w diecezjach. Wiele pism katolickich w diecezjach rozprowadzanych jest na zasadzie centralnego rozdzielnika⁸.

----------------------

Przypisy

1. W. Mysłek, Kościół katolicki w latach 1918-1939, Warszawa 1996, s. 190.
2. A. Lepa, Katalog prasy katolickiej w Polsce, Łódź 1994, s. 4.
3. Leksykon teologii pastoralnej, pod red. Kamińskiego, W. Przygody, M. Fiałkowskiego, Lublin 2006, s. 677.
4. Encyklopedia katolicka, dz.cyt T.3, pod red. Ł. Łukaszczyka, L. Bieńkowskiego, G. Gryglewicza
5. Przemówienie do biskupów polskich, którzy przybyli do Rzymu z wizytą ad limina w 1998 rLeksykon teologii pastoralnej, dz.cyt s.679
6. Tamże.s 679
7. Tamże s 680
8. Tamże s 680