Rozdział 4.

rzy analizie technicznej prasy parafialnej przyjęłam za Włodzimierzem Chorązkim następujące kategorie:

• status instytucjonalno-prawny pisma,

• miejsce wydawania pisma,

• zasięg oddziaływania pisma,

• czas powstania pisma,

• kolportaż,

• formy pozyskiwania funduszy na działalność wydawniczą

• średnie nakłady,

• częstotliwość ukazywania się pism,

• format pism,

• objętość pism,

• ilustracyjność pism,

• kolorystyka pism.

Analiza została dokonana na podstawie ankiet wysłanych do redakcji pism parafialnych przez Krakowski Oddział Stowarzyszenia Prasy Parafialnej, w celu pozyskania informacji do bazy pism parafialnych tworzonej przez Stowarzyszenie. Oraz na podstawie egzemplarzy poszczególnych tytułów z archiwum Krakowskiego Oddziału OSPP. Różnice w ilości tytułów branych pod uwagę w analizie w poszczególnych kategoriach wynikają z braku danych. W sumie podczas analizy wzięto pod uwagę 139 tytułów pism parafialnych.

4.1. Status instytucjonalny pism

Prawie wszystkie gazety parafialne wydawane są przez parafie. W badanej próbie tylko jeden tytuł ukazuje się przy współpracy parafii i Urzędu Gminy w Lipnicy Wielkiej - są to "Gminne Nowiny - dodatek do tygodnika rodzin katolickich Źródło".

4.2. Miejsce wydawania pisma

Chcąc omówić zależności zachodzące między miejscem wydawania a ilością tytułów zestawiłam ilość wydawanych tytułów w poszczególnych miejscowościach (podział na miejscowości wiejskie i miejskie) z podziałem na kategorie ze względu na ilość mieszkańców.

Analizując dane [tabele z danymi oraz ilustrujące je wykresy nie zostały udostępnione w internecie] można stwierdzić, że w przypadku miejscowości wiejskich nie ma znaczenia liczba mieszkańców - bez względu na to jak duża jest wieś ukazuje się tam tylko jeden tytuł, gdyż obszar wsi należy do jednej parafii, stąd uwzględnienie w tabeli wsi, gdzie brak jest danych co do liczby mieszkańców. Po zsumowaniu możemy stwierdzić, że w miejscowościach wiejskich ukazuje się 52 tytuły, co daje 37,41% wszystkich wydawanych tytułów.

W małych miastach o liczbie mieszkańców do 10 tys. również ukazuje się jeden tytuł na jedną miejscowość. W miastach o liczbie mieszkańców w zakresie między 10-50 tys. istnieje zwykle więcej niż jedna parafia więc zdarza się, że w tym samym mieście ukazuje się więcej niż jedno pismo parafialne. Ogółem liczba pism parafialnych w mniejszych miastach wynosi 35 (25,18%).

Zupełnie inaczej przedstawia się sytuacja w każdym z trzech największych miast województwa. Nowy Sącz (81 tys. mieszkańców) posiada 8 tytułów parafialnych, Tarnów (122 tys. mieszkańców) - 9 tytułów, a Kraków (745 tys. mieszkańców) - 35 tytułów. Razem daje to 37,41% wszystkich ukazujących się gazet parafialnych.

Równomierny rozkład liczby tytułów gazet parafialnych między miasta i wsie wskazuje na mobilizację duszpasterzy i wzrost zaangażowania świeckich w pracę w parafiach. Została pokonana przepaść między wsią a miastem. Niejednokrotnie gazeta parafialna na wsi pełni równocześnie funkcję jedynego medium informacyjnego w gminie. Zdarzają się przypadki współpracy parafii i Urzędu Gminy. Przykładem takiej ścisłej współpracy może być wspomniane już pismo "Gminne Nowiny" z Lipnicy Wielkiej, wydawane wspólnie przez parafię i Urząd Gminy.

W przypadku większych miast gazeta parafialna spełnia często funkcję gazety osiedlowej, choć zdarza się, że istnieją obie równocześnie, co wprowadza do środowiska zdrową konkurencję.

W środowiskach, gdzie gazeta parafialna jest jedynym medium sublokalnym daje się zauważyć większą obecność treści świeckich, ale z życia społeczności lokalnej. Jeśli gazeta parafialna ukazuje się na danym obszarze równolegle z inną gazetą sublokalną wydawcy gazet parafialnych w swych relacjach skupiają się bardziej na życiu religijnym parafii.

Obecność gazet parafialnych zarówno na wsiach jak i w miastach wskazuje również na pokonanie barier technicznych. Obecnie każdy może mieć dostęp do komputera, internetu i coraz większy odsetek ludzi posługuje się nimi swobodnie. W przypadku wsi utrudniony jest jeszcze dostęp do usług poligraficznych (drukarnie) i redakcje pism ukazujących się w małych miejscowościach muszą udawać się do miast, gdzie rynek poligraficzny jest bardziej rozwinięty. Niekiedy opłaca się drukować pismo w mieście położonym dalej od parafii ale większym, gdyż istniejąca tam konkurencja wśród wielu drukarń obniża ceny.

Na podstawie mapy rozmieszczenia terytorialnego tytułów można jednoznacznie stwierdzić, że większość tytułów wydawana jest w miejscowościach w pobliżu jednego z trzech dużych miast w Małopolsce: Krakowa, Tarnowa i Nowego Sącza.

Najwięcej tytułów ukazuje się w okolicy Tarnowa. Jest to związane z dużym naciskiem władz diecezji tarnowskiej na rozwój duszpasterstwa - w tym również na wydawanie gazet parafialnych. Drugie zgrupowanie widoczne jest w okolicy Nowego Sącza. Tak gęste rozmieszczenie tytułów gazet parafialnych właśnie na tym obszarze można też tłumaczyć kompletną informacją na ich temat. Schematyzm diecezji tarnowskiej na rok 2000 zawiera przy informacji o każdej parafii rubrykę: gazeta parafialna. Na tej podstawie można powiedzieć ile tytułów rzeczywiście ukazuje się na terenie diecezji tarnowskiej. Zmiany jakie mogły zajść od momentu wydania Schematyzmu nie są znaczące.

Niestety archidiecezja krakowska nie posiada bazy danych na temat wydawanych w parafiach tytułów gazet parafialnych, dlatego nie można z całą pewnością powiedzieć, że w niniejszej pracy wzięto pod uwagę większość tytułów wydawanych na tym obszarze. Można jednak zauważyć, że w okolicach Krakowa nie ma takiego zagęszczenia inicjatyw wydawniczych jak ma to miejsce wokół Tarnowa. Natomiast dużo gazet ukazuje się w samym Krakowie.

W zachodniej części województwa małopolskiego, zauważa się jeszcze jedno skupisko tytułów gazet parafialnych. Jest to związane z powiązania tych terenów ze Śląskiem, gdzie tradycje wydawnicze są bardzo stare - w okresie międzywojennym najwięcej tytułów gazet parafialnych ukazywało się właśnie na Śląsku. Jest to również obszar oddziaływania katowickiego "Gościa Niedzielnego" który od samego początku jak zaczęły pojawiać się pierwsze gazety parafialne prowadzi szkolenia i warsztaty dziennikarskie dla redakcji tych pism. Diecezja bielsko-żywiecka obejmująca ten obszar również nie prowadzi statystyk prasy parafialnej.

Na północy województwa Małopolskiego, na terenie diecezji kieleckiej zaznaczony jest tylko jeden tytuł (w Proszowicach), ale wynika to prawdopodobnie z braku informacji o parafiach na tym terenie, a nie z pewności, że na tym terenie nie ukazują się gazety parafialne.

4.3. Czas powstania pisma

Zestawienie na osi czasu danych, kiedy powstały ukazujące się obecnie pisma nie daje zbyt wielu informacji. Można zauważyć, że wśród badanej próby istnieją pisma ukazujące się już od ponad 10 lat, najstarsze, wspomniane wcześniej, "Nasza Przyjaźń" ukazuje się 16 lat a "Na Górce" ukazuje się z niewielkimi przerwami już od 15 lat. Na początku lat 90. powstało wiele inicjatyw, ale niewiele było długotrwałych. Widoczny wzrost ilości trwałych tytułów, które powstały w latach 1993-1995 i także później wynika ze wzrostu udziału ludzi świeckich w działalności wydawniczej. Cecha charakterystyczną wielu pism parafialnych jest to, że redaktorem naczelnym, a niekiedy filarem redakcji jest ksiądz - wikary, który po kilku latach pracy w jednej parafii zostaje przeniesiony do innej parafii. Jeśli przez okres swojej pracy duszpasterskiej nie udało się mu uformować zespołu ludzi świeckich, którzy podejmą się kontynuacji jego pracy, pismo upada. Jednocześnie powstaje następne, gdyż ksiądz zmieniający placówkę duszpasterską rozpoczyna wydawanie kolejnego pisma w nowej parafii

Brak nowych tytułów w latach 2000 i 2001 wynika z bardzo dużych trudności z uzyskaniem informacji o nowo powstających pismach, gdyż nie są one nigdzie rejestrowane ani zgłaszane, a nie z faktu, że nowe pisma parafialne nie powstają.

4.4. Kolportaż

Kolportaż wszystkich gazet parafialnych odbywa się w kościołach parafialnych. Niekiedy gazeta dostępna jest również w innych punktach na terenie parafii: sklepikach, bibliotekach, szkołach, ale są to pojedyncze przypadki. Kilka redakcji deklaruje też wysyłkę gazety poza teren parafii, zazwyczaj do zaprzyjaźnionych z parafią osób, nawet zagranicę.

Gazety są sprzedawane za określoną cenę, rozdawane a wierni zostawiają dowolną ofiarę na cele wydawnicze lub rozdawane zupełnie bezpłatnie.

4.5. Formy pozyskiwania funduszy na działalność wydawniczą

Na koszt powstania każdej gazety składają się koszty jawne: druk i koszty ukryte: praca ludzi, zużycie sprzętu itp.

W przypadku wydawania gazety parafialnej praca redaktorów jest zwykle społeczna - wyjątek stanowią redaktorzy techniczni w przypadkach, gdy skład i przygotowanie do druku jest zlecone, a nie samodzielnie wykonywane przez zespół redakcyjny. Redakcje zwykle sięgają po pomoc profesjonalistów przy kolorowej szacie graficznej pisma, rzadziej zdarza się, by biało-czarne pisemko zlecało skład, zwykle robią to amatorzy na swoim własnym sprzęcie. Jeśli redakcja w całości dokonuje przygotowania pisma do druku na tym etapie nie ma żadnych kosztów, które musi pokryć redakcja.

Koszt druku jest kosztem, który musi ponieść każda redakcja, bez względu na system pracy.

Dochody pism parafialnych pochodzą głównie ze sprzedaży egzemplarzy lub ofiar jeśli pismo nie ma ustalonej ceny. Zdarza się, że pismo drukuje płatne ogłoszenia i reklamy lub znajduje sponsora na poszczególne numery, ale spotyka się to niezmiernie rzadko.

Jeśli koszt wydania numeru jest stosunkowo niski, a jego nakład odpowiednio wysoki możliwe jest samofinansowanie się druku gazety. Natomiast jeśli nakład jest zbyt niski lub koszt wydania wysoki np. ze względu na kolorową okładkę różnicę pokrywa parafia. W przypadku kiedy pismo jest rozdawane za darmo całość kosztów pokrywa parafia. Ze względu na skąpe dane nie dokonano analizy ilościowej poszczególnych sposobów finansowania ani zestawień porównawczych względem nakładów.

4.6. Średnie nakłady

Liczba danych na temat nakładów prasy parafialnej jest bardzo skąpa. Wynika to z braku informacji o nakładzie pisma w stopkach redakcyjnych gazet parafialnych. Podane dane zostały uzyskane za pomocą ankiety rozesłanej do redakcji pism parafialnych przez Krakowski Oddział OSPP, ale odpowiedzi na ankiety również nie nadeszło dużo (28 ankiet).

Na podstawie tych danych można jednak wyciągnąć kilka wniosków. Nakłady pism parafialnych wahają się od 200-2500 egzemplarzy. Nakład pisma jest uzależniony od liczby parafian. W parafiach do 5000 tys. mieszkańców nakłady nie przekraczają 400 egz. a najwyższe nakłady powyżej 1000 egz. są w parafiach, które mają powyżej 10 tys. mieszkańców.

4.7. Częstotliwość wydawania

Największą grupę w tej kategorii stanowią miesięczniki (52,63%) - jest to najczęściej spotykana częstotliwość wśród gazet parafialnych. Jest to najbardziej optymalny cykl wydawniczy jeśli weźmie się pod uwagę, że redakcje tych pism pracują społecznie i poświęcają swój wolny czas na wydawanie pism parafialnego. Miesięczne odstępy między poszczególnymi numerami pozwalają w miarę na bieżąco informować o tym co się dzieje w parafii oraz o planach na następny miesiąc.

Drugą grupę stanowią tygodniki (23,16%). Pod względem funkcji jakie spełniają pisma parafialne - informowanie o bieżących wydarzeniach - tygodniki powinny lepiej zaspokajać potrzeby odbiorców. Wśród pism wydawanych w cyklu tygodniowym trzeba jednak wyróżnić dwie podgrupy: pisma samodzielne i dodatki do tygodnika rodzin katolickich "Źródło". Pisma samodzielne ukazują się w cyklu tygodniowym, gdy wykształciły stały silny zespół redakcyjny, który decyduje się na podjęcie takiego wysiłku. Często na czele takiego pisma stoi ksiądz, który traktuje pracę w redakcji jako jeden z priorytetów swojej pracy duszpasterskiej. Zawierają zazwyczaj oprócz różnego rodzaju ogłoszeń teksty liturgiczne lub refleksje nad nimi na dany tydzień.

Dodatki do tygodnika "Źródło" wydawane są zazwyczaj w cyklu tygodniowym, aby dostosować się do regularności "Źródła". Są to zazwyczaj dwu- lub czeterostronnicowe wkładki przygotowywane z dużym wyprzedzeniem więc de facto nie spełniają podstawowej funkcji tygodnika parafialnego - informowania o bieżących wydarzeniach.

Wśród pism parafialnych należy wyróżnić grupę, która nie istnieje przy charakteryzacji innych grup pism - są to pisma ukazujące się nieregularnie (8,42%). Nieregularnie w tym przypadku znaczy według cyklu roku liturgicznego. Pisma te ukazują się w najważniejsze święta katolickie: Wielkanoc, Boże Narodzenie, Boże Ciało itp. i na odpust parafialny lub na poszczególne okresy liturgiczne: adwent, Boże Narodzenie, wielki post, Wielkanoc, okres zwykły. W rzeczywistości mają swoją regularność w zależności od tego, jaki klucz wydawania przyjmą.

Dwumiesięczniki (6,38%) i kwartalniki (7,37%) stanowią niewielką grupę wśród gazet parafialnych, gdyż oddalają się swą aktualnością od codziennego życia parafii.

Pośród badanej próby znalazł się też jeden rocznik, zjawisko bardzo rzadko spotykane wśród współczesnej prasy parafialnej choć znane z okresu międzywojennego, gdy wiele parafii wydawało periodyki właśnie o takiej częstotliwości. Rocznik, wydawany na święta Bożego Narodzenia zawiera podsumowanie mijającego roku i jest roznoszony parafianom podczas wizyty duszpasterskiej.
4.8. Format pism

Formatem pisma, który przeważa wśród gazet parafialnych jest format A4 (84,42%). Związane jest to z łatwością dostępu do druku w tym formacie, nie wymaga on żadnych dodatkowych zabiegów, a redakcje samodzielnie wykonujące skład komputerowy nie muszą się martwić ograniczeniami sprzętowymi.

Format będący połową A4, czyli A5 (14,29%) nie przysparza trudności technicznych, ale nie daje już tylu możliwości uatrakcyjnienia szaty graficznej ze względu na małą pojemność strony, dlatego jest rzadziej spotykany.

4.9. Objętość pism

Objętość pism jest bardzo zróżnicowana i bardzo często jest zmienna. Objętość waha się od 2 stron do 48 stron. Objętość tygodników waha się pomiędzy 2-6 stron, tylko jeden tygodnik wychodzi w objętości 24 stron. Miesięczniki natomiast mają zwykle objętość ponad 10 stron.

Największą objętość ma pismo wychodzące nieregularnie "Chorągiew Maryi", bo 44-48 stron jest to pismo wydawane w Sanktuarium Matki Bożej w Tuchowie, stąd wiele materiałów dotyczy sanktuarium, a nie tylko parafii.

Pisma o mniejszej częstotliwości niż miesięcznik mają objętość powyżej 10 stron.

Jeśli chodzi o zależności między objętością a formatem pisma daje się zauważyć, że pisma o największej objętości (40-48 stron) mają najmniejszy format (A5). Można tu wnioskować, że mały format rekompensuje się większą ilością stron, by zmieścić w piśmie pożądaną ilość materiałów.

Na pewno nie bez znaczenia jest wzrost ceny papieru w ostatnich latach przez co koszty druku są coraz wyższe i nie każda redakcja może z tego względu pozwolić sobie na dużą objętość pisma.

4.10. Kolorystyka pism

Szata graficzna pism parafialnych świadczy przede wszystkim o zasobach finansowych. Jeśli gazeta jest sponsorowana przez parafię, to ksiądz proboszcz decyduje ile pieniędzy może przeznaczyć na wydawanie gazety parafialnej, której jedynym źródłem dochodu są pieniądze ze sprzedaży.

Jeśli redakcja decyduje się na wydawanie gazety z kolorową okładką musi liczyć na pomoc finansową z zewnątrz. Mimo takich niedogodności wiele gazet parafialnych wydawanych jest przynajmniej częściowo w kolorze. Zwykle jest to kolorowa okładka - takich pism jest (w badanej próbie) jest 32,93%. Trzy tytuły w badanej próbie wydawane są w całości w kolorze.

Żeby uatrakcyjnić szatę graficzną stosowane są dwa rozwiązania. Pierwszym z nich jest zmiana koloru druku na inny niż czarny, np. niebieski, brązowy. Wtedy całość gazety zamiast w odcieniach szarości drukowana jest w odcieniach innego koloru. Nie zmienia to zasadniczo kosztów druku, gdyż nadal stosowany jest tylko jeden kolor.

Drugim takim sposobem, droższym niż poprzedni, jest zastosowanie drugiego koloru, czy to w całości czy też tylko na okładce. Jednak takie rozwiązanie spotyka się znacznie rzadziej.

Zdarza się także, że dla kolorowego efektu końcowego drukuje się gazetę na kolorowym papierze - w całości lub tylko zewnętrzne strony (okładkę).

Często spotyka się, że raz na jakiś czas redakcja wydaje numer określany jako specjalny i drukowany jest on w bogatszej szacie graficznej niż pozostałe numery w roku. Daje to poczucie odświętności takiego numeru.

Ponad połowa (51,22%) gazet parafialnych drukowana jest jednak w szacie czarno-białej. Związane jest to przede wszystkim z najniższymi kosztami druku, w mniejszym stopniu wpływa na to mniej skomplikowana procedura przygotowania do druku. Koszt druku gazety czarno-białej może zwrócić się już przy sprzedanych 300-400 egz. gazety. Przy wyższych nakładach redakcja może myśleć nawet o refundacji innych kosztów powstawania pisma jak choćby toner do drukarki, folie na których drukuje się matryce do drukarni czy nawet papier.