Zasady użycia w tekstach wielkich i małych liter

1. UŻYCIE WIELKIEJ LITERY ZE WZGLĘDÓW SKŁADNIOWYCH

• Wielką literę stosuje się na początku każdego wypowiedzenia rozpoczynającego tekst oraz na początku każdego wypowiedzenia następującego po kropce.

• Wielkiej litery możemy także użyć po dwukropku kiedy przytaczamy cudzą wypowiedź lub kiedy następuje dłuższy opis lub dłuższe wyliczenie.

• Po pytajniku i wykrzykniku również stosuje się wielką literę (choć możliwe jest użycie litery małej)

2. UŻYCIE WIELKIEJ LITERY W POEZJI ORAZ ZE WZGLĘDÓW GRAFICZNYCH

• Tradycyjnie w poezji wielką literę stawiano na początku każdego wersu. Tę tradycję odnajdujemy także w poezji współczesnej: Użycie wielkiej litery w poezji polskiej zgodne z kryterium składniowym ma krótszą tradycję. Wielką literę można postawić na początku utworu i po kropce, pytajniku oraz wykrzykniku, a więc w zgodzie z zasadami składniowo-intonacyjnymi: Niekiedy pomija się wielkie litery całkowicie lub daje tylko na początku utworu poetyckiego, rezygnując jednocześnie z użycia interpunkcji.

• W grafice bardzo różnie stosuje się wielkie i małe litery. W zgodzie z zasadami ortograficznymi umieszcza się wielką literę na początku nagłówków, tytułów książek itp.

• Wielka litera występuje również na początku podtytułu.

• Przyjęte jest pisanie wielkimi literami całych wyrazów na kartach tytułowych książek, w tytułach rozdziałów, utworów poetyckich, artykułów prasowych, na afiszach, w tytułach filmów i sztuk teatralnych.

3. UZYCIE WIELKIEJ LITERY ZE WZGLĘDÓW ZNACZENIOWYCH

Wielką literą piszemy:

• Imiona i nazwiska ludzi, np.: Stanisław Barańczak, Josif Brodski, Czesław Miłosz, Jan Andrzej Morsztyn, Hanna Mortkowicz-Olczakowa, George Orwell, Blaise Pascal, Jan Paweł II, Baśka, Franek, Marysieńka; Dudek, Borek, Buczek, Gawron, Gołąb, Grudzień, Kozioł, Kupiec, Kwiatek, Marzec, Styczeń, Tokarz, Zając.

• Imiona własne zwierząt i drzew, np.: Burek, Aza, Azor, As, Kicia; Baublis, Dewajtis.

• Imiona własne bogów oraz jednostkowych istot mitologicznych. np.: Allach, Rimmon, Światowid, Wisznu, Zeus, Pegaz, Cerber, Sfinks.

• Przydomki, pseudonimy i przezwiska ludzi: a) jednowyrazowe: Belfer, Katarzyna, Krzywousty, Menzurka, Rębajło, Sabała, Sierotka, Szary, Śmieszek; b) wielowyrazowe: Bolesław Prus, Paweł Jasienica, Dziewica Orleańska, Pola Negri. Jeśli przydomek jest wyrażeniem przyimkowym, to występujące w nim rzeczowniki piszemy wielką literą, a przyimek małą: Jan bez Ziemi, Biedaczyna z Asyżu, Jan z Tęczyna, Piotr z Lubeki, Katarzyna ze Sieny, Jadwiga z Łobzowa.

• Imiona własne ludzi użyte w znaczeniu przenośnym - nazwisko autora użyte w znaczeniu jego dzieła, np. : Pożycz na tydzień Stachurę. Na aukcji sprzedano dwa Kossaki.

• Nazwy mieszkańców części świata: Afrykanin, Amerykanka, Australijczyk, Azjata, Europejczyk.

• Nazwy hipotetycznych mieszkańców planet: Marsjanin, Wenusjanin.

• Nazwy mieszkańców krajów: Polka (= obywatelka Polski), Szwajcar (= obywatel Szwajcarii), Rosjanin, Słowak, Argentyńczyk, Greczynka, Babilończyk (= obywatel państwa), Meksykanin (= obywatel państwa), Rzymianin (= obywatel państwa), Czeszka, Boliwijka, ale: polka (= taniec), szwajcar (= odźwierny), babilończyk (= mieszkaniec miasta), meksykanin (= mieszkaniec miasta), rzymianin (= mieszkaniec miasta).

• Nazwy członków narodów, ras i szczepów: Żyd (= członek narodu), Murzyn (= człowiek rasy czarnej), Papuas, Metys (= Indianin z domieszką krwi białej), Słowianin, Kreol (= urodzony w Ameryce Łacińskiej potomek europejskich kolonizatorów), Masaj,
  ale: żyd (= wyznawca judaizmu), murzyn (= ktoś bardzo opalony, ktoś wykonujący za kogoś jakąś pracę), metys (= zwierzę - mieszaniec), kreol (= członek społeczności ukształtowanej w wyniku wymieszania różnych ras).

• Nazwy mieszkańców terenów, np.: Kurp, Bawarczyk, Ślązaczka, Kaszub, Katalonka, Pomorzanin, Krakowianka (= mieszkanka Krakowskiego), Łowiczanin (= mieszkaniec Łowickiego), Kociewianka.

• Nazwy dynastii: Burbonowie, Piastowie, Jagiellonowie, Hohenzollernowie, Romanowowie.

• Przymiotniki dzierżawcze (odpowiadające na pytanie czyj?) utworzone od imion własnych, zakończone na -owski, -owy, -in, -yn, -ów: Pałac Kazimierzowski, dramat Szekspirowski, Sabałowe bajania, poezja Miłoszowa, Zosina chustka, Marysin ojciec, Psałterz Dawidów (= Dawida).

• Nazwy świąt i dni świątecznych: Nowy Rok, Boże Narodzenie, Gwiazdka, Wniebowzięcie, Wielkanoc, Popielec (ale: środa popielcowa), Wielki Czwartek, Wielki Tydzień, Boże Ciało, Zaduszki, Wszystkich Świętych, Zielone Świątki, Epifania, 3 Maja, Dzień Matki, Święto Niepodległości.

• Nazwy imprez międzynarodowych lub krajowych: Igrzyska XXV Olimpiady, Wielka Orkiestra Świątecznej Pomocy, Wielka Pardubicka, Międzynarodowy Konkurs Chopinowski, Międzynarodowy Festiwal Folkloru Ziem Górskich, Światowy Dzień Młodzieży. Przyimki występujące wewnątrz tych nazw piszemy małą literą: V Mistrzostwa Europy w Piłce Nożnej.

• W tytułach czasopism i cykli wydawniczych oraz w nazwach wydawnictw seryjnych wielką literą piszemy wszystkie wyrazy (z wyjątkiem przyimków i spójników występujących wewnątrz tych nazw): Gazeta Wyborcza, Życie Warszawy, Tygodnik Powszechny, Polityka, Wprost, Pani, Zwierciadło, Poradnik Językowy, Język Polski, Znak; Psychologia Stosowana, Język Artystyczny, Biblioteka Arcydzieł Literatury Polskiej, Biblioteka Wiedzy o Prasie. Spójniki i przyimki występujące wewnątrz tych tytułów piszemy małą literą: Kobieta i Życie, Państwo i Prawo, Wiedza i Życie, Listy z Teatru, Literatura na Świecie. W tytułach czasopism, które się nie odmieniają, wielką literą piszemy tylko pierwszy wyraz: Po prostu, Żyjmy dłużej, Mówią wieki, Dookoła świata (Prenumeruję Żyjmy dłużej i Mówią wieki. Nie czytałem ostatniego numeru Po prostu. Czy jest już nowy numer Dookoła świata?).

• Pierwszy wyraz w jedno- i wielowyrazowych tytułach utworów literackich i naukowych (np. książek, rozpraw, artykułów, wierszy, pieśni), w tytułach ich rozdziałów, w tytułach dzieł sztuki, zabytków językowych, odezw, deklaracji, ustaw: Biblia, Koran, Talmud, Ziemia obiecana, Noce i dnie, Postoje pamięci, Przekroczyć próg nadziei, Historia języka polskiego, Składnia rozmowy telefonicznej, Psychologia kliniczna, Fizyka ciała stałego, Polski ubiór do 1864 roku, Złoty okres ubioru; Powrót taty, Stepy akermańskie, Oda do młodości, Polały się łzy..., Rozmowa z piramidami, W pamiętniku Zofii Bobrówny, Sokrates tańczący, Który skrzywdziłeś, O mej poezji; Bogurodzica, Rota, Mazur kajdaniarski, Marsylianka, W żłobie leży...; Pieta, Hołd pruski (tytuł dzieła Matejki, ale: hołd pruski = akt dziejowy), Stworzenie świata; Psałterz floriański, Psałterz puławski; Uniwersał połaniecki, Kodeks pracy, Konstytucja 3 maja, Statut wiślicki, Deklaracja praw dziecka.
  WYJĄTKI: Stary Testament, Nowy Testament, Magna Charta Libertatum oraz Pismo Święte, w których tradycyjnie wszystkie człony pisze się wielką literą.
  W muzyce na oznaczenie tonacji durowych (majorowych) używamy wielkich liter, zaś tonacji molowych (minorowych) - małych liter: D-dur, B-dur, C-dur, A-dur, As-dur, G-dur, H-dur; a-moll, b-moll, c-moll, e-moll, g-moll.
  W tytułach utworów muzycznych wyraz, który jest nazwą gatunkową utworu, piszemy małą literą, choć dopuszczalna jest też pisownia wielką literą, gdy nazwa gatunkowa występuje na początku tytułu: symfonia Pastoralna (a. Symfonia Pastoralna), nokturn Es-dur (a. Nokturn Es-dur), sonatina a-moll (a. Sonatina a-moll), sonata Księżycowa (a. Sonata Księżycowa), Niedokończona symfonia (Schuberta).

• Nazwy krojów czcionek drukarskich bez względu na to, czy są utworzone od nazw własnych, czy nie: Arial, Bodoni, Courier, Excelsior, Futura, Paneuropa, Półtawski, Silesia, Times New Roman.

• Nazwy języków programowania, programów i systemów komputerowych bez względu na to, czy są z pochodzenia wyrazami pospolitymi, czy skrótowcami głoskowymi: Algol, Cobol, Fortran, Lisp, Norton Commander, Novell, Pascal, Simula, Windows, Word, Tag.

• Jednowyrazowe nazwy programów radiowych i telewizyjnych, tytuły audycji, słuchowisk, widowisk: Animals, Brum, Ciuchcia, Luz, Panorama, Matysiakowie, Wieczorynka, Wiadomości.

• W wielowyrazowych nazwach programów radiowych i telewizyjnych, a także w tytułach programów cyklicznych i seryjnych wielką literą pisze się tylko pierwszy wyraz: Przegląd wydarzeń tygodnia, Poezja na dobranoc, Szkoła dla rodziców, Niedzielny poranek filmowy, Sportowa niedziela.

• Jeśli program telewizyjny lub radiowy ma charakter cykliczny lub prasowy (czyli ma swój numer i datę), wszystkie wyrazy w tytule (oprócz wewnętrznych przyimków i spójników) można pisać wielką literą: Uniwersytet Radiowy, Telewizja Edukacyjna, Teatr Telewizji, Telewizyjny Kurier Warszawski, Katolicki Magazyn Młodzieżowy.

• Tytuły modlitw i nabożeństw: Modlitwa Pańska, Anioł Pański, Litania do Najświętszej Marii Panny, Litania do św. Franciszka z Asyżu, Modlitwa za rodziców, Droga krzyżowa, Gorzkie żale, Akt strzelisty, ale: Odmówiłem dzisiaj parę litanii. Wyraz litania użyty został jako nazwa gatunkowa modlitwy, a nie jako jej nazwa własna.

• Nazwy gwiazd, planet i konstelacji: Mars, Wenus, Jowisz, Merkury, Saturn, Gwiazda Polarna, Wielki Wóz, Droga Mleczna, Księżyc, Ziemia, Słońce; Księżyc, Ziemia, Słońce, a także Galaktyka, gdy chodzi o tę, w której żyjemy, piszemy wielką literą tylko w znaczeniu terminów astronomicznych; wyrazy te użyte w znaczeniu pospolitym piszemy małą literą: Naszą planetą jest Ziemia; Coraz częstsze są trzęsienia ziemi; Poza naszą Galaktyką istnieją jeszcze inne galaktyki; Naturalnym satelitą Ziemi jest Księżyc, a Deimos jest księżycem Marsa.

• Jednowyrazowe i wielowyrazowe nazwy własne państw, regionów, prowincji, stanów, miast, osiedli, wsi, przysiółków itp.: Polska, Boliwia, Szwajcaria, Rosja, Stany Zjednoczone Ameryki Północnej, Rzeczpospolita Polska, Księstwo Warszawskie, Królestwo Kongresowe, Wielkie Księstwo Poznańskie, Krakowskie, Poznańskie, Quebec, Flandria, Teksas, Szczecin, Przemyśl, Widok, Brynów, Chochołów, Łyse, Zaborze, Podlesie, Zarzecze, ale: O przyjęcie do NATO starają się: państwo polskie, a także państwo czeskie, węgierskie i słowackie. Podobnie piszemy wyrazy pospolite używane w znaczeniu nazwy własnej, np. Korona (= Polska), Trójmiasto (= Gdańsk, Sopot i Gdynia), Kraj Kwitnącej Wiśni (= Japonia).

• Jednowyrazowe nazwy geograficzne i miejscowe, np. Warszawa, Tatry, Pireneje, Krakowskie, Przemyśl, Opole, Budapeszt, Powiśle, Naddnieprze, Zakaukazie, Gubałówka, Wieżyca.

• Wielowyrazowe nazwy geograficzne i miejscowe, np. Jelenia Góra, Bory Tucholskie, Morskie Oko, Dolny Śląsk, Górny Śląsk, Mała Panew, Nowa Zelandia, Rzeka Świętego Wawrzyńca, Stary Sącz, Wielki Staw, Wielki Kaukaz, Wielki Kocioł Śnieżny. Jeśli nazwa własna składa się z dwu członów i człon drugi jest rzeczownikiem w mianowniku nie odmieniającym się, wtedy człon pierwszy (wyraz pospolity): góra, nizina, półwysep, cieśnina, tama, kanał, morze, jezioro, wyspa, pustynia, wyżyna itp. piszemy małą literą, natomiast człon drugi wielką, np. pustynia Gobi, półwysep Hel, morze Marmara, wyspa Uznam. Jeśli nazwa własna składa się z dwu członów i człon drugi jest rzeczownikiem w dopełniaczu lub przymiotnikiem w mianowniku, oba człony pisze się wielką literą, np. Wyżyna Małopolska, Puszcza Niepołomicka, Cieśnina Mesyńska, Kanał Panamski, Góra Kościuszki, Przełęcz Dukielska, Szpiglasowa Przełęcz, Hala Gąsienicowa.

• Przymiotniki: południowy, północny, wschodni, zachodni pisze się wielką literą, jeśli są integralną częścią nazw geograficznych, nazw państw oraz innych jednostek terytorialnych lub administracyjnych, np. Republika Południowej Afryki, Wyspa Południowa, Ziemia Północna, Morze Północne, Przylądek Północny, Beskidy Wschodnie, Zachodni Brzeg Jordanu, Tatry Zachodnie, Europa Zachodnia (= państwa Europy zachodniej wchodzące w skład Unii Europejskiej), ale: Zwiedziłem zachodnią Europę (= zachodnią część Europy). Nad Polskę północną przesuwa się niż znad Skandynawii. Przymiotniki zachodni, północny oznaczają tutaj część terytorium, toteż piszemy je małą literą. Przyimki występujące wewnątrz tych nazw piszemy małą literą, np. Nakło nad Notecią, Gródek nad Dunajcem, Świder koło Warszawy, albo: Nakło n. Notecią, Gródek n. Dunajcem, Świder k. Warszawy.

• Jedno- i wielowyrazowe nazwy dzielnic, ulic, placów, rynków, ogrodów, parków, bulwarów, budowli, zabytków, obiektów sportowych itp., np. Ligota, Kurdwanów, Czerniaków, Żoliborz, Koszutka, Krzyki, Podwale, Łazienki, Planty, Rynek, Powązki, Barbakan, Spodek.

• Jeśli stojący na początku nazwy wielowyrazowej wyraz: ulica, aleja, plac, park, kopiec, kościół, klasztor, pałac, willa, zamek, most, molo, brama, pomnik, cmentarz itp. jest tylko nazwą gatunkową (rodzajową), piszemy go małą literą, a pozostałe wyrazy wchodzące w skład nazwy wielką literą: ulica Sławkowska, ulica 3 Maja, ulica Dwóch Mieczy, ulica Świętego Jana (albo: ulica św. Jana), ulica Księdza Jerzego Popiełuszki, ulica Królowej Jadwigi, ulica Księcia Józefa, ulica Generała Sikorskiego, ulica Na Niskich Łąkach, aleja Słowackiego, aleja Przewodników Tatrzańskich, bulwar Nadmorski, park Jordana, park Ujazdowski, kopiec Józefa Piłsudskiego, kościół Mariacki, kościół Świętego Krzyża (albo: kościół św. Krzyża), klasztor Dominikanów, klasztor Norbertanek, kościół Na Skałce, most Grunwaldzki, most Poniatowskiego, cmentarz Rakowicki, pomnik Mikołaja Kopernika, pomnik Mickiewicza, pałac Krasińskich, pałac Radziwiłłów, pałac Pod Globusem, willa Atma, osiedle Zawodzie, plac Trzech Krzyży, plac Na Rozdrożu, plac Sejmu Śląskiego, rondo Waszyngtona, kolumna Aleksandra, sobór Świętego Izaaka (albo: sobór św. Izaaka), bastion Wyskok, dzwon Gratia Dei, dzwon Zygmunt.

• Jeśli w nazwie wyraz aleja występuje w liczbie mnogiej, piszemy go wielką literą: Aleje Jerozolimskie, Aleje Ujazdowskie Spotkamy się u zbiegu Alei (lub Alej) i Marszałkowskiej.

• Wyrazy wchodzące w skład określenia dotyczącego nazw ulic, placów i parków piszemy wielką literą, natomiast spójniki i przyimki wchodzące w skład nazwy piszemy małą literą: ulica Bitwy pod Płowcami, ulica Droga na Olczę, ulica Jana z Łańcuta, ulica Jana z Kolna, ulica Żwirki i Wigury, kościół Świętych Piotra i Pawła, pomnik Zaślubin Polski z Morzem, plac Trzech Krzyży; UWAGA: Ulica zwykle piszemy w skrócie: ul.

• Jedno- i wielowyrazowe nazwy własne przedsiębiorstw i lokali: Orbis, Lot, Delikatesy, Polar, Lechia, Jubiler, Jama Michalika, Kawiarnia Literacka, Księgarnia Naukowa, Karczma Słupska.

• Wyrazy wchodzące w skład nazwy określającej kawiarnię, hotel, zajazd, aptekę, księgarnię, sklep, bar, winiarnię piszemy wielką literą, natomiast jeśli wyraz stojący przed tą nazwą jest tylko nazwą gatunkową (rodzajową) przedsiębiorstwa lub lokalu, piszemy go małą literą: kawiarnia Kryształowa, zajazd U Kmicica, hotel Pod Różą, kino Rialto, księgarnia U Trzech Panów, apteka Pod Orłem, sklep Orient, winiarnia Bachus, bar Flisak, schronisko Murowaniec, spichrz Pod Jeleniem; albo: kawiarnia "Kryształowa", zajazd "U Kmicica", hotel "Pod Różą", kino "Rialto", księgarnia "U Trzech Panów", apteka "Pod Orłem", sklep "Orient", winiarnia "Bachus", bar "Flisak", schronisko "Murowaniec", spichrz "Pod Jeleniem".

• Spójniki i przyimki występujące wewnątrz nazw lokali i przedsiębiorstw piszemy małą literą: Zajazd pod Babią, pensjonat Zośka i Adria, pensjonat Zajazd u Kmity.

• Nazwy indywidualne (jednostkowe) urzędów, władz, instytucji, szkół, organizacji, towarzystw. Występujące w tych nazwach przyimki, spójniki, wyrażenia imienia, pod wezwaniem, na rzecz, do spraw piszemy małą literą: Sejm Rzeczypospolitej Polskiej, Urząd Rady Ministrów, Kancelaria Prezydenta, Izba Lordów, Ministerstwo Edukacji Narodowej, Trybunał Konstytucyjny, Sąd Rejonowy w Krakowie, Szkoła Podstawowa im. Marii Konopnickiej, Uniwersytet Jagielloński, Katolicki Uniwersytet Lubelski, Instytut Języka Polskiego Polskiej Akademii Nauk, Towarzystwo Miłośników Języka Polskiego, Szpital Wojewódzki w Rzeszowie, Organizacja Narodów Zjednoczonych, Teatr im. Wandy Siemaszkowej, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Klub Inteligencji Katolickiej, Komisja Episkopatu Polski do spraw Dialogu z Judaizmem, Fundacja im. Bogdana Janskiego na rzecz Dzieci Upośledzonych Umysłowo i Fizycznie, Kongregacja Panien Benedyktynek w Polsce pod wezwaniem Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny, ale: Już czwarty sejm zajmuje się emeryturami i rentami. Tutaj wyraz sejm został użyty jako wyraz pospolity. Podobnie jako pospolite można użyć wyrazy senat i izba. Miasto ma siedem szkół podstawowych, dwa banki, dwa kina i jeden szpital. Byłem w dwu bankach, a teraz idę jeszcze odebrać książki z biblioteki. Wyrazy szkoła podstawowa, bank, kino, szpital, biblioteka zostały użyte jako wyrazy pospolite.

• Reguła stosowania wielkich liter odnosi się także do nazw jednostek wojskowych traktowanych jako nazwy własne: 1. Pułk Strzelców Podhalańskich albo I Pułk Strzelców Podhalańskich, Dywizjon 303, Batalion Zmotoryzowany im. Westerplatte, 3. Pułk Ułanów Śląskich,
  ale: Służyłem już w czterech pułkach. Wyraz pułk został użyty jako wyraz pospolity.

• Zawsze wielką literą pisze się nazwy takich urzędów, jak: Konwent Seniorów, Konwencja Narodowa.

• Nazwy urzędów jednoosobowych w aktach prawnych Chociaż małą literą piszemy nazwy godności współczesnych i historycznych oraz tytułów naukowych i zawodowych (np. prezydent Rzeczypospolitej Polskiej, premier, wojewoda kaliski, profesor Uniwersytetu Łódzkiego), to nazwy urzędów jednoosobowych w aktach prawnych pisze się wielką literą: ...akceptuje Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej; ...zatwierdza Prezes Rady Ministrów; obrady Sejmu otwiera Marszałek Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej; Rzecznik Praw Obywatelskich ma uprawnienia w zakresie... Jednak zgodnie ze zwyczajem pisownię wielkimi literami można stosować również w tekstach o innym przeznaczeniu, pod warunkiem że nazwa taka odnosi się do konkretnej osoby i występuje w pełnym brzmieniu: Dziś Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej odwiedził nasze miasto; Jan Kowalski został powołany na stanowisko Wojewody Koszalińskiego; Zebranie otworzył Naczelnik Gminy Brzezinka Łukasz Rudzki.

• Nazwy orderów i odznaczeń: Virtuti Militari, Śląski Krzyż Powstańczy, Order Orła Białego, Order Legii Honorowej, Order św. Stanisława, Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (Polonia Restituta), Krzyż Pamiątkowy Monte Cassino, Krzyż Zasługi, Górska Odznaka Turystyczna, Wzorowy Uczeń.

• Jednowyrazowe nazwy nagród: Oscar, Felix, Nobel. Jeśli nazwa nagrody jest wielowyrazowa, w zasadzie wielką literą piszemy wszystkie wyrazy wchodzące w jej skład: Nagroda im. Jana Karskiego i Poli Nireńskiej, Nagroda Nobla, Nagroda Kioto.
  Wyrazy wchodzące w skład nazwy nagrody piszemy wielką literą, natomiast jeśli stojący przed nazwą wyraz nagroda jest wyrazem pospolitym, a jej nazwa występuje w mianowniku, wtedy piszemy go małą literą: nagroda Złote Lwy Gdańskie, nagroda Złota Palma.

• Nazwy firm, marek i typów wyrobów przemysłowych: samochód marki Polonez, zegarek marki Omega, motocykl marki Jawa albo: samochód "Polonez", zegarek "Omega", motocykl "Jawa".

• Skrótowce literowe i głoskowe piszemy w całości wielkimi literami: UW, GOPR, PAN, MEN, NOT, LOT, ale: miejscownik od skrótowców LOT, NOT przybiera postać Locie, Nocie, a więc tylko pierwsza litera jest wielka. W innych rodzajach skrótowców (grupowych, mieszanych, nietypowych) albo wszystkie litery są wielkie, albo wielka jest tylko pierwsza litera; zależy to od przyjętego zwyczaju, narzuconego przez właściciela nazwy: TORKAT, TORWAR, GASPOL; Pafawag, Desa, Hortex, Investbank. Jeśli skrótowiec zawiera litery oznaczające przyimek lub spójnik, piszemy je małą literą: SPATiF, WSiP, KiW, RdR (= Ruch dla Rzeczypospolitej). Jeśli wewnątrz skrótowca występują inne litery oznaczające głoski wewnątrzwyrazowe, piszemy je także małą literą, np. PZMot (= Polski Związek Motorowy), SdRP (= Socjaldemokracja Rzeczypospolitej Polskiej); DzURP (= Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej), DSzW (= Dzielnicowy Sztab Wojskowy), WSzW (= Wojewódzki Sztab Wojskowy). Jeśli w skrótowcu występuje dwuznak ch, to pisze się go w formie następującej: wielkie C i małe h: ZChN, ChRL, BCh.

• Wielka litera w niektórych skrótach: symbole nazw pierwiastków chemicznych: Ac (= aktyn), Os (= osm), P (= fosfor), Ra (= rad); niektóre skróty używane w fizyce i matematyce: A (= amper), C (= stopień Celsjusza), V (= volt), W (= wat); skróty nazw gwiazdozbiorów: Com. (= łac. Coma Berenices - Warkocz Bereniki); skróty tytułów Starego i Nowego Testamentu oraz tytułów czasopism: NT (= Nowy Testament), ST (= Stary Testament); Por. Jęz. (= Poradnik Językowy), Gaz. Wyb. (= Gazeta Wyborcza). niektóre inne skróty: P.T. (= pleno titulo), T.T. (= toto titulo), N.N. (= nomen nescio), D.O.M. (= Deo Optimo Maximo), I.N.C. (= in nomine Christi), PS (= postscriptum), SVD (= Societas Verbi Divini - werbiści).

Wielką literą można zapisać:

• Nazwy pospolite użyte w funkcji imion własnych postaci literackich, zwłaszcza kiedy nie są inaczej nazwane: Podkomorzy, Wojski, Hrabia, Asesor (postaci z Pana Tadeusza Adama Mickiewicza).

• Nazwy uosobionych pojęć oderwanych: np. "Kiedyś, po latach, Historia przyzna nam rację". Ale Historia niczego nie przyzna, nie przyzna się do niczego, Historia nie odezwie się już ani słowem [...] (S. Barańczak)

• Nazwy całości geograficzno-kulturalnych: Wschód, Zachód, Północ, Południe, Dziki Zachód, Daleki Wschód.

• Nazwy okresów, epok, prądów kulturalno-filozoficznych (nazwy te można również pisać małą literą, por. 20.4), np. Średniowiecze, Odrodzenie, Romantyzm.

• Jeśli tego typu nazwa jest wielowyrazowa i oznacza nie tylko prąd kulturalny czy kierunek literacki, ale również grupę osób z nim związanych, piszemy ją wielką literą: Młoda Polska, Młode Czechy.

• Wielka litera wewnątrz wyrazów będących nazwą własną. Wyjątkowo akceptuje się wielką literę także wewnątrz wyrazów będących nazwą własną lub wchodzących w skład nazwy własnej: EuroCity, InterCity, EquiLibre, WordPerfect, PageMaker, InterChristiana.

• Spotyka się też małą literę na początku nazwy własnej, np. dBASE (program komputerowy), bruLion (czasopismo literackie). Zjawisko, o którym tu mowa, dotyczy przede wszystkim obcych nazw własnych, ale dostrzega się je ostatnio i w języku polskim. Tego zwyczaju nie należy upowszechniać.

UŻYCIE WIELKIEJ LITERY ZE WZGLĘDÓW UCZUCIOWYCH I GRZECZNOŚCIOWYCH

Zasady użycia

Użycie wielkiej litery ze względów uczuciowych i grzecznościowych jest indywidualną sprawą piszącego. Przepisy ortograficzne pozostawiają w tym wypadku dużą swobodę piszącemu, ponieważ użycie wielkiej litery jest wyrazem jego postawy uczuciowej (np. szacunku, miłości, przyjaźni) w stosunku do osób, do których pisze, lub w stosunku do tego, o czym pisze.
Nazwy osób, do których się zwracamy w listach, podaniach Wielką literą piszemy nazwy osób, do których się zwracamy w listach prywatnych i oficjalnych oraz urzędowych podaniach, a także nazwy osób bliskich adresatowi lub piszącemu. Pisownia wielką literą obejmuje również przymiotniki i zaimki, które się odnoszą do tych nazw osób.
Nazwy osób trzecich, jeśli te osoby są bliskie nam lub osobie, do której się zwracamy, także możemy wyróżnić wielką literą.
Wyrazy i wyrażenia Ojczyzna, Kraj, Orzeł Biały, Naród, Państwo, Rząd itp. ze względów uczuciowych bądź dla uwydatnienia szacunku także możemy pisać wielką literą. Z tego samego powodu wielką literą możemy pisać nazwy wydarzeń dziejowych: Powstanie Warszawskie, Unia Lubelska, Powstanie Styczniowe, Wiosna Ludów.

UŻYCIE MAŁEJ LITERY

Małą literą piszemy wszystkie wyrazy pospolite. Do nazw pospolitych pisanych małą literą należą także:

• Nazwy dni tygodnia: poniedziałek, wtorek, środa, czwartek, piątek, sobota, niedziela. WYJĄTKI: Wielki Czwartek, Wielki Piątek, Wielka Sobota, Wielki Tydzień.

• Nazwy miesięcy: styczeń, luty, marzec, kwiecień, maj itd.

• Nazwy okresów kalendarzowych: kwartał, półrocze, rok, półwiecze, wiek; adwent, karnawał, post.

• Nazwy okresów, epok i prądów kulturalnych: średniowiecze, odrodzenie, barok, oświecenie, romantyzm, pozytywizm, neoromantyzm. WYJĄTEK: Młoda Polska.

• Nazwy kierunków filozoficznych, kulturowo-artystycznych, społeczno-politycznych itp., utworzonych od nazwisk ich twórców: dostojewszczyzna, heglizm, marksizm, towianizm, żeromszczyzna.

• Nazwy wydarzeń lub aktów dziejowych: bitwa grunwaldzka, bitwa pod Grunwaldem, bitwa pod Płowcami, druga wojna światowa, hołd pruski, konferencja genewska, kongres wiedeński, pokój toruński, powstanie styczniowe, powstanie warszawskie, rewolucja francuska, traktat wersalski, unia lubelska, wojna chocimska, wojna trojańska, wojna trzydziestoletnia.

• Nazwy obrzędów, zabaw i zwyczajów: andrzejki, mikołajki, dożynki, dyngus, gaik, kupała, oczepiny, turoń, walentynki, zaręczyny.

• Nazwy gatunkowe modlitw i nabożeństw, utworów literackich i naukowych, utworów muzycznych, programów radiowych i telewizyjnych itp.: litania, godzinki, msza, roraty, zdrowaśka, oda, pieśń, powieść, tren, monografia, rozprawa, sonata, symfonia, słuchowisko, widowisko,
  ale: tytuły modlitw, programów itp., piszemy wielką literą

• Nazwy tańców: kadryl, kankan, krakowiak, polka, polonez, twist, zbójnicki.

• Nazwy różnego rodzaju wytworów przemysłowych, np. samochodów, motocykli, rowerów, aparatów radiowych i telewizyjnych, aparatów fotograficznych, zegarków, lekarstw, papierosów, napojów, artykułów spożywczych, odzieży, butów, używane jako nazwy pospolite konkretnych przedmiotów, a nie jako nazwy marek i typów oraz firm: fiat, peugeot, mercedes, nysa, jawa, diora, elemis, sony, kodak, cyma, omega, aspiryna, paracetamol, klubowe, marlboro, kryniczanka, ustronianka, napoleon (= koniak), wyborowa (= wódka), tokaj, kama, rama, pierniki toruńskie, solejka, adidasy,
  ale: nazwy firm wytwarzających te artykuły oraz nazwy marek firmowych pisze się wielką literą, np. samochód marki Fiat albo samochód "Fiat".

• Nazwy jednostek monetarnych, także utworzone od imion własnych: złoty, grosz, marka, dolar, ludwik, napoleon, holender.

• Nazwy sztucznych języków międzynarodowych: esperanto, ido, novial, occidental, wolapik (a. volapük).

• Potocznie używane jednoczłonowe nazwy roślin (drzew, krzewów, warzyw, owoców, kwiatów), także utworzonych od nazw własnych - jeśli nie są użyte jako termin specjalistyczny (z zakresu botaniki systematycznej lub stosowanej): jabłko, jabłoń, śliwka, amerykany, brukselka, marcinki, turki, mikołajek, patison, jonatany.
  UWAGA: W tekstach specjalistycznych używa się nazw dwuczłonowych, które obejmują: a) polską nazwę rodzajową (rzeczownik) - pisaną wtedy najczęściej wielką literą, b) polską nazwę gatunkową w formie przymiotnika - pisanego małą literą lub w formie rzeczownika będącego nazwą własną w dopełniaczu - pisanego wielką literą: Agawa amerykańska a. agawa amerykańska, Begonia Englera a. begonia Englera, Tulipan turkiestański a. tulipan turkiestański, Tulipan Kołpakowskiego a. tulipan Kołpakowskiego.
  W przypadku roślin uprawnych (użytkowych, tzw. kultywarów) podaje się jeszcze trzeci człon jako nazwę odmiany, pisanej najczęściej wielką literą i (zwykle) w cudzysłowie: Begonia mieszańcowa "Bismarka" a. begonia mieszańcowa "Bismarka", begonia ogrodowa "Axel Lange" (ale też, np. w skrócie, z pominięciem nazwy rodzajowej - pszenica "Marquis", ziemniak "Dar"), Cis pospolity "Dovastona złocista" a. cis pospolity "Dovastona złocista", Naparstnica purpurowa "Izabelle".

• Nazwy urzędów, władz, instytucji, organizacji, zakładów używane w znaczeniu nazw pospolitych: Sprawdziłam oprocentowanie lokat w sześciu bankach. Kupiłam tę książkę w księgarni na uniwersytecie.

• Nazwy senat, sejm, izba, izba ustawodawcza, jeśli są używane w znaczeniu nazw pospolitych: Ówczesny sejm zajmował się tymi problemami.

• Tytuły naukowe i zawodowe: magister, doktor habilitowany, profesor, inżynier, licencjat.

• Nazwy godności: prezydent, premier, minister, rektor, dziekan, prowincjał, przeorysza, król, książę, sułtan, marszałek, generał, major, prezes, dyrektor.

• Nazwy żołnierzy z różnych rodzajów wojska: ułan, piechur, kawalerzysta, pancerniak, saper.

• Nazwy członków bractw, zgromadzeń zakonnych: salwatorianin, werbista, jezuita, franciszkanin, karmelitanka bosa, kameduła, kapucyn, kawaler maltański, sodalis, ale: kościół Franciszkanów. WYJĄTEK: Krzyżak - członek zakonu i jednocześnie obywatel państwa krzyżackiego.

• Nazwy członków społeczności wyznaniowych: chrześcijanin, katolik, arianin, żyd, mahometanin, buddysta, ewangelik, anabaptysta, mariawitka, ale: Żyd (= członek narodu).

• Nazwy członków partii, stronnictw politycznych, organizacji społecznych, członków zespołów artystycznych i sportowych, więźniów obozów koncentracyjnych itp.: peeselowiec, konfederat, filareta, filomata, słowianka (= członkini zespołu Słowianki), mazowszanka (= członkini zespołu Mazowsze), legionista (= członek klubu sportowego Legia), wiślak, oświęcimiak, sybirak.

• Rzeczowniki utworzone od imion własnych, używane jako nazwy pospolite: garybaldczyk, bajronista, kościuszkowiec, piłsudczyk, stachanowiec, marksista, heglista.

• Rzeczowniki utworzone od nazw własnych ludzi oraz istot mitologicznych, używane w znaczeniu pospolitym: szwajcar (= odźwierny), kozak (= taniec), megiera (= kobieta kłótliwa), krezus (= bogacz), łazarz (= człowiek chory, opuszczony), ksantypa (= kobieta kłótliwa, zrzędna).

• Niejednostkowe nazwy istot mitologicznych, istot będących wytworem fantazji lub przedmiotem wierzeń religijnych: furie, fauny, erynie, rusałki, syrenki, krasnoludki, bogowie, anioły, diabły, mapety.

• Nazwy mieszkańców miast, osiedli i wsi: warszawianka, paryżanka, moskwianin, wrocławianin, kleparzanin, żoliborzanin, zalipianka, chochołowianin.

• Nazwy absolwentów szkół, utworzone od imion własnych ludzi bądź nazw miejscowości, w której znajduje się szkoła: batorak, harwardczyk, dublańczyk, heidelberczyk.

• Nazwy stron świata: południe, północ, wschód, zachód, północny wschód, północny zachód.

• Pojęcia i terminy geograficzne: biegun, biegun północny, biegun południowy, długość geograficzna, koło podbiegunowe, południk, równik, równoleżnik, szerokość geograficzna.

• Nazwy okręgów administracyjnych: województwo katowickie, gmina warszawska, powiat przemyski, ziemia dobrzyńska, ziemia łęczycka.

• Przymiotniki utworzone od nazw kontynentów, krajów, miejscowości, narodów, plemion, nie będące nazwami geograficznymi: kultura europejska, plemiona afrykańskie, francuskie koniaki, sery szwajcarskie, języki słowiańskie, piwo bawarskie, fajans włocławski, marmur chęciński, wzgórze kapitolińskie, kultura przeworska, woda kolońska, porcelana ćmielowska.

• Przymiotniki jakościowe (odpowiadające na pytanie jaki?) utworzone od imion własnych: balzakowski wiek, komedie molierowskie, ogród jordanowski, syzyfowe prace, porównanie homeryckie.

• Skrótowce używane w znaczeniu nazw pospolitych, a nie jako jednostkowe nazwy: W mieście są dwie cepelie i jedna desa. Ciśnieniomierze są tańsze w cezalu.

opracowała Joanna Jakubowska na podstawie: zasady pisowni polskiej - słownik ortorgaficzny PWN